Στην γη των Αγριάνων

Πομακοχώρια Ξάνθης
Κείμενο/φωτογραφίες: Δημήτρης Κατσούλας

 

Στους περισσότερους από εσάς, η αρχαία πολεμική φυλή Αγριάνοι ή Αγρίοι, που ανήκε στο αρχαίο Παιονικό φύλο και κατοικούσε ανάμεσα στον Αίμο και την Ροδόπη, μάλλον δεν είναι γνωστή. Αναφορές για την ύπαρξή τους θα βρούμε στα κείμενα των Θουκυδίδη και  Στράβωνα, που έκαναν λόγο για μια ξακουστή πολεμική φυλή με επιδέξιους ακοντιστές, οι οποίοι κατατάσσονταν συνήθως ως μισθοφόροι.

Αξίζει να αναφερθεί πως οι Αγριάνοι είχαν πολεμήσει για τους Αθηναίους, τους Μακεδόνες και για τους Ρωμαίους, ενώ αποτέλεσαν μέρος του στρατού του Μεγάλου Αλεξάνδρου, παίρνοντας μέρος στις μάχες ενάντια των Περσών. Είναι λοιπόν μια φυλή με ιστορία 4000 ετών.

Πού όμως βρίσκεται σήμερα η γη τους? Υπάρχουν άραγε απόγονοί τους?
Στο πέρασμα των αιώνων, στα εδάφη των Αγριανών εγκαταστάθηκαν Βούλγαροι και Οθωμανοί. Παρόλο που οι Αγριανοί αφομοιώθηκαν πολιτισμικά από τους νέους κατοίκους, τα ανθρωπομορφικά χαρακτηριστικά τους δεν αλλοιώθηκαν. Μιλάμε για ψηλούς ανθρώπους μ’ ένα ιδιαίτερο ξανθό χρώμα που προκαλεί ενδιαφέρον, ενώ η γλώσσα τους, που είχε ελληνικές ρίζες, εμπλουτίστηκε με βουλγάρικα και τούρκικα. Οι Αγριάνοι σταδιακά μετονομάστηκαν Πομάκοι, μια ονομασία που δόθηκε από τους Βούλγαρους και προέρχεται από την λέξη «πομάκ» που σημαίνει βοηθός ή κατά την Τουρκική πλευρά , από την λέξη «μπομάκ» που σημαίνει στραγγαλιστής ή από την ίδια την Πομάκικη διάλεκτο και την λέξη «ποματσίτι» που σημαίνει «δοκιμασμένοι» μιας και πέρασαν δύσκολα από τους Βούλγαρους και τους Οθωμανούς. Οι ίδιοι προτιμούν την ονομασία «Αγμέν», η οποία προέρχεται από τον Ελληνο-θρακικό λαό των Αγριάνων.

                  Καλώς ήρθατε στα Πομακοχώρια της Ξάνθης.

Πομακοχώρια ονομάζονται τα χωριά που φιλοξενούν Πομάκικο πληθυσμό και βρίσκονται απλωμένα στον ορεινό όγκο της Ροδόπης. Υπάρχουν Πομακοχώρια στους νομούς Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου. Πρόκειται για απομονωμένους ημιορεινούς οικισμούς που έχουν διατηρήσει την παράδοση  και τον ιδιαίτερο πολιτισμό των Πομάκων. Ο επισκέπτης το αντιλαμβάνεται με την πρώτη ματιά, παρατηρώντας την αρχιτεκτονική των σπιτιών, τα τζαμιά, αλλά και τις παραδοσιακές φορεσιές των κατοίκων. 

Ξεκινάμε την διαδρομή μας από την Ξάνθη και οδηγούμε την μοτοσικλέτα με κατεύθυνση βόρεια (για περίπου 15 χλμ), όπου και συναντούμε τον πρώτο Πομάκικο οικισμό, την Σμίνθη. Πρόκειται για ένα κεφαλοχώρι κτισμένο μέσα σ’ ένα καταπράσινο τοπίο, δίπλα στην κοίτη του ποταμού Κόσυνθου. Η Σμίνθη είναι ένα αυθεντικό χωριό με φιλόξενους κατοίκους, οι οποίοι είναι πρόθυμοι να σας φιλέψουν και να σας αποκαλύψουν κάποια από τα μυστικά του τόπου τους. Μην παραλείψετε να φωτογραφίσετε πανοραμικά το όμορφο χωριό από την μεγάλη γέφυρα που βρίσκεται στο διάβα σας.

Φεύγοντας από την Σμίνθη, συνεχίζουμε την συναρπαστική διαδρομή ως το χωριό Μύκη. 

Το ενδιαφέρον σας σίγουρα θα τραβήξει το θέαμα των γυναικών κάθε ηλικίας, που φορούν παραδοσιακές Πομάκικες στολές, προσπαθώντας μ’ αυτόν τον τρόπο να διατηρήσουν ζωντανή την λαϊκή τους παράδοση. Σας συμβουλεύω να μην τραβήξετε αυθαίρετα φωτογραφίες γυναικών, αλλά πρώτα να τις ρωτήσετε ευγενικά! Εγώ προσωπικά δεν το έκανα και λίγο έλειψε να βρεθώ σε τσιγκέλι ανάποδα!

Στην συνέχεια της διαδρομής, κάνοντας μια σύντομη παράκαμψη μπορείτε να βρεθείτε στους οικισμούς Κένταυρό ή Γλαύκη (εξαρτάται ποιά κατεύθυνση ακολουθήσετε). Αξίζει πάντως να πραγματοποιήσετε ένα πέρασμα γνωριμίας κι από τα δυο χωριά, που βρίσκονται «πνιγμένα»  μέσα στην καταπράσινη φύση και απομονωμένα από τα κοινά.

Η διαδρομή μας προσεγγίζει κατόπιν τον Έχινο, το μεγαλύτερο Πομάκικο χωριό -πρόκειται για κωμόπολη. Είναι το οικονομικό και πνευματικό κέντρο των Πομάκων της Ελλάδας. Ενσωματώθηκε στο Ελληνικό κράτος το 1920, κατοικείται σήμερα από 2.500 ψυχές (απογραφή 2011) , φιλοξενεί μια μουσουλμανική ιερατική σχολή, τρία τεμένη και τον ορθόδοξο και μοναδικό ναό του Αγίου Γεωργίου. Παρεμπιπτόντως, σε κοντινή απόσταση από τον Έχινο δεσπόζει το οχυρό Εχίνου, που ήταν μέρος της οχυρωματικής γραμμής Μεταξά. Κατά την Γερμανική εισβολή των Ναζί τον Απρίλιο του 1941 , διαδραματίστηκε μια από τις σφοδρότερες μάχες κατά των Γερμανικών στρατευμάτων.

Μετά τον Έχινο συνεχίζουμε την βόρεια πορεία μας προς τις Θέρμες με τις ιαματικές πηγές και καταλήγουμε στο χωριό Κοττάνη, που αποτελεί το τελευταίο πομάκικο χωριό της Ξάνθης, λίγα μόλις χιλιόμετρα από τα Ελληνοβουλγαρικά σύνορα.

Παρόλο που είναι σχεδόν εγκαταλειμμένο, αρκετός κόσμος το επισκέπτεται, λόγω της ταβέρνας του Τζεμίλ! Ο δρόμος θα σας ταλαιπωρήσει, όμως, το υπέροχο φαγητό σίγουρα θα σας αποζημιώσει!

Επιστροφή στις Θέρμες και οδηγούμε κατόπιν προς τους οικισμούς Μελιβοία, Αιμόνιο και Πάχνη. Καταλήγοντας στη συνέχεια στο χωριό Σμίνθη -στην αρχή της διαδρομή μας- κλείνοντας έτσι την γνωριμία μας με τα Πομάκικα χωριά της Ξάνθης.

Τι πρέπει να θυμάται ο μοτοταξιδιώτης που θα επισκεφθεί αυτήν την απομονωμένη γωνιά της Ελλάδας;

Τα όμορφα χωριά των Πομάκων της ορεινής Ξάνθης συνθέτουν έναν τόπο με φιλόξενους ανθρώπους, τοπία σπάνιας φυσικής ομορφιάς, ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά μνημεία και μπόλικη Ιστορία.

Θα πρέπει επίσης να θυμάται πως οι Πομάκοι της Θράκης είναι απόγονοι των Αγριανών και όχι μια τουρκική μειονότητα, όπως προκλητικά προπαγανδίζουν οι γείτονες φίλοι μας.

Θα πρέπει να θυμάται πως η εξόρμηση στην Ροδόπη και τα Πομακοχώρια επιβάλλει την ταύτιση του δίτροχου επισκέπτη με τους αργούς ρυθμούς και την «έθνικ» ατμόσφαιρα των Αγμέν.

Καλή εξόρμηση

φωτογραφίες: